آثار حقوقی توافق درباره ی وجه التزام

آثار حقوقی توافق درباره ی وجه التزام

اگر در ضمن عقد، شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغ معینی را به عنوان خسارت تادیه کند، دادرس نمی تواند متخلف را به بیشتر یا کمتر از آنچه تعیین شده محکوم کند. به مبلغی که طرفین قرارداد با توافق تعیین می کنند تا در صورت تخلف به عنوان خسارت تادیه گردد، “وجه التزام” گفته می شود . طی قوانین فعلی توافق برای تعیین وجه التزام به صورت “شرط ضمن عقد” پیش بینی شده است در حالیکه تعیین وجه التزام ممکن است، موضوع توافق مستقلی قرار گیرد. برای مثال بعد از عقد قراردادی  برای ساخت بنا توسط پیمانکار، کارفرما و پیمانکار می توانند به صورت مستقل و جدای از قرارداد پیمانکاری توافق کنند و برای تعهدات موضوع قرارداد پیمانکاری، وجه التزام تعیین کنند.

توافق درباره ی وجه التزام آثار حقوقی مهمی دارد که عبارتند از:

1_ متعهد له(کسی که تعهد به نفع او درج گردیده است) را از اثبات ورود زیان معاف می کند، چنانکه بیان شد، یکی از شرایط مسئولیت قراردادی ورود ضرر به متعهد له در اثر نقض عهد است، اگر وجه التزام تعیین شده باشد، صرف نقض عهد از جانب متعهد، متعهد له را مستحق دریافت وجه التزام می کند، اعم از این که خسارتی واقعاً به او در اثر نقض عهد وارد شده باشد یا نه.

2_ اگر نقض عهد باعث ورود خسارت شده باشد در فرض وجود وجه التزام، دادگاه نمی تواند متعهد را به پرداخت مبلغی بیشتر یا کمتر از وجه التزام محکوم کند. به عبارت دیگر، مبلغ خسارتی که به طور واقعی وارد شده اهمیت ندارد، اگر مبلغ خسارت واقعی کمتر از وجه التزام باشد متعهد له از وجود وجه التزام سود می برد. چنانچه خسارت واقعی بیشتر از مبلغ وجه التزام باشد وجود وجه التزام به نفع متعهد است، زیرا کمتر از خسارت واقعی می پردازد.

تعیین وجه التزام از حیث آثار حقوقی با شرط «تحدید مسئولیت قراردادی» تفاوت دارد. تحدید مسئولیت قراردادی موجب معافیت متعهد له(کسی که تعهد به نفع او درج گردیده است) از اثبات ورود زیان نمی شود در حالیکه وجه التزام ضرورت اثبات ورود زیان را منتفی می کند در صورت توافق راجع به وجه التزام نیز اگر نقض عهد در اثر قوه قاهره باشد طبق قوانین جاری با اثبات قوه ی  قاهره، متعهد از پرداخت مبلغ وجه التزام معاف خواهد شد.

وجه التزام دو صورت دارد:

1_  وجه التزام به انجام تعهد.

2_وجه التزام به عدم تاخیر در انجام تعهد.

در فرض نخست دعوای مطالبه وجه التزام با دعوای مطالبه «عین تعهد قراردادی» قابل جمع نیست، یعنی متعهد له نمی تواند هم وجه التزام را مطالبه کند و هم اجرای عین تعهد را بخواهد. معمولا وجه التزام برای انجام تعهد در مواردی تعیین می شود که رابطه ی تعهد با زمان اجرای آن از نوع «وحدت مطلوب» است و با انقضای مهلت، اجرا تعهد ساقط می شود و متعهد له چاره ای جز مطالبه ی وجه التزام ندارد.

 در این فرض، بعد از انقضای مهلت اجرای تعهد، نه متعهد له می تواند چیزی غیر از وجه التزام مطالبه کند و نه متعهد راهی جز پرداخت وجه التزام پیش رو را دارد. اگر برای انجام تعهدی که رابطه ی آن با زمان اجرا از نوع «تعدد مطلوب» است، وجه التزام تعیین شده باشد متعهد له نمی تواند وجه التزام و عین تعهد را هر دو با هم مطالبه کند، تعیین وجه التزام مانعی برای مطالبه ی عین تعهد از جانب طلبکار ایجاد نمی کند، به عبارت دیگر بستانکار نمی تواند وجه التزام و عین تعهد را با هم مطالبه کند ولی میتواند با وجود وجه التزام از مطالبه مبلغ وجه التزام منصرف شود و تعهد را مطالبه کند.

چنانچه متعهد له انجام تعهد را مطالبه کند، متعهد نمی تواند او را به قبول وجه التزام مجبور کند، چون تعهد اصلی ناشی از قرارداد بر اساس قصد مشترک طرفین، فعل یا ترک فعلی است که متعهد به عهده گرفته است، اگر متعهد حاضر به انجام عین تعهد قراردادی باشد، متعهد له نمی تواند او را به پرداخت وجه التزام ملزم کند، زیرا تقدم با اجرای تعهد است، مگر اینکه طرفین در قرارداد، خلاف این توافق کرده باشند. وجه التزام به عدم تاخیر در اجرای تعهد قراردادی با تعهد قابل جمع است، یعنی متعهد له می تواند وجه التزام و تعهد را هر دو با هم مطالبه کند برای مثال اگر در قرارداد پیمانکاری برای ساخت بنایی با مشخصات معلوم، پیمانکار متعهد به انجام تعهد ظرف یک سال از تاریخ انعقاد قرارداد شده باشد و در قرارداد توافق کنند، بابت هر ماه تاخیر در تحویل بنای احداث شده کارفرما باید مبلغ معلومی به عنوان خسارت بدهد، اگر پیمانکار در مهلت مقرر اقدامی برای انجام تعهد صورت نداده باشد کارفرما می تواند وجه التزام و اجرای تعهد هر دو را مطالبه کند.

طبق دیدگاه غالب در دکترین حقوق وجه التزام با خسارت عدم انجام تعهد قابل جمع نیست، یعنی طرفین قرارداد نمی توانند توافق کنند که متعهد افزون بر جبران خسارت ناشی از نقض عهد که توسط محکمه تعیین می شود مبلغ مقطوعی نیز به عنوان وجه التزام بپردازد. در این صورت شرطی که وجه التزام را مقرر کرده به عنوان شرط نامشروع، باطل است و متعهد تنها باید خسارت واقعی ناشی از نقض عهد را جبران کند.

 موسسه حقوقی دادفر سفیر راحیل با بهره گيري از وكلاي متعهد و متخصص آماده ارائه خدمات مشاوره در امور داخلی و بین المللی می باشد.